Pljevlja
TOPOGRAFIJA I DEMOGRAFIJA
U sjeverozapadnom dijelu Sandžaka, oivičena šumovitim i pitomim planinama i išarana rječnim tokovima Tare, Ćehotine i Breznice, prostire se općina Pljevlja. Područje opšćine Pljevlja, svojim ovalno izduženim oblikom, dinarskim pravcem pružanja, prostire se u dužini od 60 km i u prosječnoj širini od oko 25 km. Visinske razlike su veoma velike, čak i preko 1700m, a prosječna nadmorska visina kreće se između 1000 i 1200m. Veći dio općine čine planinski masivi Ljubišnje, Kovača, Čemerna i Jabuke. Pljevaljska kotlina spada u red viših sa srednjomnadmorskom visinom od 770m. Sam grad smješten je u njoj, omeđenoj sa svih strana brdima Golubinja, Maljevac, Bogiševac i Balibegovo brdo. Leži na tri rijeke: Breznici, Ćehotini (u lokalnom govoru često se čuje i naziv “Ćotina”) i Vezišnici. Prostire se pravcem sjeverozapad – jugozapad. Prostor pod gradskim naseljem dug je oko tri, a širok nešto više od hiljadu metara.
HISTORIJA I KULTURA
Administrativni centar općine je grad Pljevlja koji je zbog povoljnog geografskog položaja, na raskršću važnih starih i novih puteva, kroz historiju mijenjao ime, značaj i osvajače, zadržavajući prepoznatljiv gradski identitet. Pečat bogatom historijskom i kulturnom nasljeđu dali su Iliri, Rimljani, Sloveni, Osmanlije i Austrijanci koji su kroz vjekove osvajali i otimali se za Pljevlja. Najstariji tragovi naselja Ilira potiču iz III vijeka prije nove ere, a da su i Rimljani ovdje boravili svjedoče iskopine grada Municipijum S u Kominima iz II vijeka nove ere. Najpoznatiji eksponat toga vremena je stakleni pehar Dijatreta, obavijen plavom staklenom mrežom i natpisom „Vivas Panelleni bona“ ispod oboda. Srednji vijek Pljevljima je podario epitet raskrsnice. Ovuda su prolazili i trgovački karavani sa zapada do moćnog Carigrada i još od tog doba – Pljevlja važe za točku spajanja kršćanstva i islama. U tom periodu izgrađeni su najljepši spomenici ove dvije religije na prostoru Jugoistočne Evrope koji čine simbole grada i pečat vječite tolerancije, suživota, multietičnosti, kulture i predstavljaju arhitektonske znamenitosti – Manastir Sveta Trojica i Husein pašina džamija. Ostaci dvije tvrđave – grada iz XV vijeka, Koznik i Kukanj kao i značajan broj stećaka – nadgrobnih spomenika, svjedoče o srednjevjekovnom značaju ovog područja. Husein pašina džamija je sagrađena 1569. godine, a zadužbina je Husein paše Boljanića, hercegovačkog sandžakbega, kome je visoki položaj omogućio da u Pljevljima podigne ovakvu građevinu kao svoju zadužbinu rodnom kraju, s obzirom da je bio rodom iz sela Boljanići blizu Pljevalja. Džamija je zidana od tesanog kamena, sa minaretom visokim 42 metra. U džamiji se čuva nekoliko značajnih relikvija kao rukopisni Kur’an iz 1579. godine, dlaka iz brade poslanika islama Muhameda a. s., koja se izlaže samo u najsvetijoj 27 noći mjeseca Ramazana, godišnji kalendar po lunarnom računanju vremena i ćilim iz 1573. godine koji je Husein paša poslao iz Egipta, kada je obavljao dužnost namjesnika u Misiru. Pljevlja zauzimaju i važnu stranicu u historiji Sandžaka tokom Drugog svjetskog rata kada su se antifašistički orijentisani Sandžaklije, pripadnici svih naroda koji žive u Sandžaku, skupili i donijeli odluku o osnivanju Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Sandžaka. Prvo zasjedanje ZAVNO Sandžaka održano je 20. novembra 1943. godine u Pljevljima, u prisusutvu 252 delegata iz svih dijelova Sandžaka. Ovi predstavnici bili su izabrani na sreskim konferencijama Narodnooslobodilačkih odbora, posle održavanja izbora.
Na zasjedanju je izabrano 62 vijećnika ZAVNO Sandžaka, i to – 14 iz pljevaljskog i bijelopoljskogsreza, 12 iz mileševskogsreza i po 11 iz srezova Priboj i Nova Varoš. Među izabranim vijećnicima bilo je pripadnika svih sandžačkih naroda, socijalne strukture i vjeroispovijesti, a vijeće je takođe uključivalo i pet žena. Kako se navodi pismu Inicijativnog odbora, na Osnivačkoj skupštini bili su prisutni svi „koji su svojim držanjem i radom u narodnooslobodilačkoj borbi dokazali svoju ljubav prema narodu i slobodi, koji zaista leže interesi naše borbe, našeg naroda, njihove budućnosti i slobode“. Tada je formirano i rukovodstvo ZAVNO Sandžaka – Izvršni odbor od 7 članova i Predsjedništvo od 4 člana, kao i 8 vijećnika i njihovih zamjenika za Drugo zasjedanje AVNOJ-a u Jajcu. Za predsjednika ZAVNO Sandžaka izabran je Sreten Vukosavljević, a za potpredsjednika Murat Šećeragić.
