SANDZAK
Sandžak je historijska regija čije su granice utvrđene na Berlinskom kongresu.
Dan Sandžaka – 20. novembar
Sandžak je odvojen od Bosne odlukom Berlinskog kongresa 1878. godine, kao corpus separatum. Precizno uokviren tada međunarodno utvrđenim granicama Bosne, Kraljevine Srbije, Kraljevine Crne Gore i Kosova. Geopolitički značaj koji ima Sandžak na Balkanu u isto vrijeme predstavlja i prednost i donosi nesreće.
Srbija i Crna Gora su u Prvom svjetskom ratu okupirale i zaposjele dijelove teritorije Sandžaka, koje nazivaju „Jugozapadna Srbija“ i „Sjeveroistočna Crna Gora“.
Na „Podgorčkoj skupštini“ 26. novembra 1918. godine izvršena je aneksija Sandžaka i Crne Gore i pripojeni su Srbiji nakon čega je 1. decembra 1918. godine formirana Kraljevina SHS i time ozvaničena okupacija Sandžaka.
Historijat Sandžaka
Sandžak su 1918. godine okupirale Srbija i Crna Gora uz prećutnu saglasnost Lige naroda prilikom formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Članstvo u Evropsku uniju je uslovljeno nepostojanjem teritorijalnih sporova. Ukoliko Srbija i Crna Gora prilikom ulaska u Evropsku uniju imaju namjeru da uknjiže Sandžak u svoje teritorije moraju svojim Ustavom priznati Bošnjake kao državotvoran i konstitutivan narod.
Sandžak je okupirana zemlja. Građani Sandžaka su više od 100 godina izloženi organizovanom državnom teroru Srbije i Crne Gore sa ciljem da se promijeni nacionalna struktura, proterivanjem Albanaca, Bošnjaka i Turaka, a kolonizacijom srpskog i crnogorskog stanovništva u Sandžaku, kako je predviđeno memorandumom dr. Vase Čubrilovića, srpskog akademika, pod nazivom „Isterivanje Arnauta“[1] iz 1937. godine.
Nakon Berlinskog kongresa i tokom Balkanskih ratova, protivno tada važećoj Haškoj konvenciji o zakonima i običajima ratovanja[2] iz 1899. i 1907. godine, u Sandžaku su izvršeni stravični zločini protjerivanja albanskog, bošnjačkog i turskog stanovništva, uključujući pokrštavanje muslimana. O stravičnim zločinima govore i brojni zapisi, uključujući i Izvještaj međunarodne komisije za ispitivanje uzroka i načina vođenja Balkanskih ratova,[3] Karnegi fondacije, koji je objavljen 1914. godine.
Kasnije tokom II Svjetskog rata srpski četnici su počinili brojne zločine nad Bošnjacima u Sandžaku, o čemu se govori u Zborniku dokumenata i svjedočenja „Genocid nad Muslimanima[4] 1941-1941“, Vladimira Dedijera i Antuna Miletića, objavljenom u Sarajevu 1990. godine.
Tokom 90-tih pripadnici Vojske Jugoslavije i srpske policije sa lokalnim srpskim četnicima počinili su brojne zločine koji su dostigli razmjere genocida u Sandžaku o čemu govore brojni izvještaji relevantnih međunarodnih organizacija, izvještaji specijalnih izvjestilaca UN-a za Jugoslaviju i izvještaji i publikacije za 91 – 95. godine iz dokumetacione građe o stravičnim zločinima Sandžakog odbora za zaštitu ljudskih prava i sloboda, Fonda za Humanitarno pravo, Helsinškog odbora za ljudska prava – Helsinki Watch, KEBS-a, OSCE, State departmenta.
Podsjećam, građani Sandžaka su u dvadesetom vijeku tri puta legitimno iskazali svoje samoopredjeljenje za teritorijalnu i političku autonomiju, i to: avgusta 1917. godine u Sjenici, kada je 12 sandžačkih legitimno izabranih gradonačelnika na Sjeničkoj konferenciji donijelo Rezoluciju sa konkretnim prijedlogom za trajno riješenje statusa Sandžaka i statusa građana Sandžaka.
Drugi put, u Pljevljima 20. novembra 1943. godine, kada je formirano Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Sandžaka, i kada je pored jedne jake, dobro organizovane i uređene vojske, koju je imao Sandžak, u Pljevljima formirana Skupština, Vlada i svi drugi organi. Sandžak je do 1945. godine imao status federalne jedinice.
Treći put su na Referendumu 25., 26. i 27. oktobra 1991. godine građani Sandžaka iskazali svoje samoopredjeljenje, glasajući za autonomiju Sandžaka.
Osnovni uzrok svih problema jeste neriješen status Sandžaka i status bošnjačkog naroda koji je autohton u Sandžaku.
Rješenje statusa Sandžaka će osigurati pravo Bošnjaka na političku egzistenciju i omogućiti nesmetan ekonomski i društveni razvoj i dati jednake šanse svim narodima koji žive u Sandžaku, u skladu sa dobrom praksom evropskih regija.
O tome je i rahmetli predsjednik Izetbegović govorio u pismu generalnom sekretaru OIC-a,[5] dr. Hamidu Al-Gabidu:
„Bošnjaci u Sandžaku imaju definiran program za rješavanje svoga statusa, sa kojim su upoznali sve domaće i međunarodne institucije. Taj program je u skladu sa međunarodnim pravom i evropskim principima usvojenim za rješavanje jugoslavenske krize.“
Evropska unija je dužna da uvaži rezultate Referenduma[6] građana Sandžaka koji je sproveden oktobra 1991. godine, na kojem su se građani izjaznili „Za potpunu političku i teritorijalnu autonomiju Sandžaka sa pravom priključenja jednoj od suverenih republika.“
Bošnjaci danas u Crnoj Gori čine blizu 20% stanovništva. Od početka Jugoslovenske krize, sandžački Bošnjaci aktivno učestvuju u demokratskim procesima kroz institucije sistema, na lokalnom, regionalnom i dva puta na saveznom nivou, Saveznoj Republici Jugoslaviji i zajednici Srbije i Crne Gore. Bošnjaci su dali puni doprinos reformi političkog sistema Crne Gore i odvajanja od Miloševićevog totalitarnog režima. U skladu sa tim, Crna Gora ima obavezu da uvaži interese Bošnjaka koji žive širom Crne Gore, posebno u Sandžaku gdje su najbrojniji.
Alija Izetbegović o Sandžaku
„Imajući u vidu planove velikosrpskih ideologa koji predviđaju etničko čišćenje Sandžaka, gorka iskustva iz prošlosti kada su srpska i crnogorska vlada ove planove sprovodile u djelo, kao i planove o izlasku ruske „pravoslavne magistrale“ preko Sandžaka i Crne Gore na Sredozemno more, predsjednik rahmetli Alija Izetbegović je s punim pravom osjećao zabrinutost za opstanak Bošnjaka u Sandžaku.
U pismu generalnom sekretaru Organizacije islamskih zemalja dr. Hamidu Al-Gabidu, 24. septembra 1995. predsjednik rahmetli Alija Izetbegović kaže:
„Ovom prilikom želim skrenuti Vašu pažnju na stanje u Sandžaku, uz molbu da učinite sve što je u Vašoj moći da se to stanje popravi.
Iako je Sandžak izvan granica Republike Bosne i Hercegovine, mi trajno ostajemo zainteresirani za taj dio našeg naroda.
U Sandžaku živi 319.500 Bošnjaka, koji su tu autohton narod i čine većinsko stanovništvo u toj regiji.
Tokom posljednje četiri godine taj dio našeg naroda je izložen državnom teroru od strane Srbije i Crne Gore, koji je u izvjesnim trenucima dobivao karakter genocida.
S tim u vezi Vlada RBiH održala je posebnu sjednicu 7. 3. 1995. g. koju je posvetila Sandžaku, a Skupština RBiH je na svom zasjedanju 29. 3. 1995. g. usvojila Deklaraciju o kršenju ljudskih prava i sloboda Bošnjaka (muslimana) u Sandžaku i drugim dijelovima Srbije i Crne Gore.“[7]“
[1] Plan Vase Čubrilovića o “iseljenju Arnauta”, https://focusnewsinfo.wordpress.com/2012/12/24/plan-vase-cubrilovica-o-iseljenju-arnauta/
[2] Haaške konvencije (1899. i 1907.) https://hr.wikipedia.org/wiki/Haa%C5%A1ke_konvencije
[3] Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima, https://sh.wikipedia.org/wiki/Izveštaj_međunarodne_komisije_o_Balkanskim_ratovima
[4] Genocid nad Muslimanima, 1941-1945, https://books.google.rs/books/about/Genocid_nad_Muslimanima_1941_1945.html?id=3_9mAAAAMAAJ&redir_esc=y
[5] Alija Izetbegović. Godina rata i mira: odabrani govori, intervjui i pisma. 1996. Sarajevo: Ljiljan, 1997., str. 15-16.
[6] http://bnv.org.rs/brosure/2015-10-25%20-%20Brosura%20-%20Svecana%20sjednica%20povodom%20obiljezavanja%20Dana%20samoopredjeljenja.pdf
[7] Alija Izetbegović. Godina rata i mira: odabrani govori, intervjui i pisma. 1996. Sarajevo: Ljiljan, 1997., str. 15-16.
