Historijski govor Šaipa Kamberija: Ustav kao instrument državne sile

Govoreći na Četvrtoj posebnoj sjednici u ime jedine opozicione parlamentarne grupe SDA Sandžaka – Ujedinjena Dolina, šef ove grupacije gospodin Šaip Kamberi je istakao da oni neće učestvovati u parcijalnoj promjeni Ustava.

Kako je posebno naglasio, riječ o gubljenju vremena, a u svojem detaljnom obraćanju je iznio sugestje svoje poslaničke grupe.

Nakon njegovog izlaganja, na uobičajeno drzak način, replicirali su mu poslanik SPS Đorđe Milićević i premijer Ana Brnabić, a na šta je Kamberi reagovao reklamiranjem povrene Poslovnika.

Milićević je naime, predstavnike nesrpskih brojčanih manjina okarakterisao kao strani faktor, govoreći da su “došli u Srbiju”, a premijer se na sebi svojstven način koristila uvrijedljivim i neprimjerenim izrazima.

 

 

Gospodine Predsedniče,
 
Članovi Vlade,
 
Predstavnici Ambasada
 
Dame i gospodo nardoni poslanici,
 
MIRDITA – DOBAR DAN
 
Nema sumnje da bi Ustav Republike Srbije trebalo biti promijenjen i da u procesu do donošenja novog ustava mora biti osigurano više demokratske procedure i javne rasprave.
 
U ovoj državi odavno vlast nije javna niti transparentna, nije pravno ograničena, nije posvećena slobodi i jednakosti građana. U ovoj državi Ustav je važan samo kao instrument državne sile.
 
Svi znamo da brzina procesa pregovora sa Evropskom Unijom zavisi od brzine reformi i uskladjivanja sa propisima EU, kao i od tempa sposobnosti njihove primjene.
 
“Pregovori jesu strogi ali pravedni” rekao je jednom prilikom bivši šef Evropske Delegacije u srbiji, Ambasador Majkl Davenport. U toku ovog procesa “Srbija treba da pokaže posvećenost zajedničkim vrednostima, politikama i standardima Evropske unije, kao i vladavini zakona i poštovanju jednakosti i osnovnih prava”.
 
Sadašnja inicijativa za promenu dela ustava (čl.142-165), (čl.99), (čl. 105 i čl. 172), koja usaglašavanja domaćeg zakonodavstva sa zakonodavstvom EU, smatram da je nedovoljna jer ona obuhvata samo pitanja iz Poglavlja 23 i 24 u, a ostaju još 33 Poglavlja koja treba uskladjivati sa evropskim pravnim tekovinama i Evropskim pravnim poretkom.
 
Polazeći od toga i potrebe da evropski put Srbije trebalo intenzivirati, smatramo da je neophodno da se mijenja cijeli Ustav, a ne samo njegovi odredjeni dijelovi, jer parcijalne izmjene, uzimajući u obzir kompleksnu proceduru i vremenski period koji je neophodan da bi se promijenio Ustav, može samo odugovlačiti krajnji strateški cilj – punopravno članstvo Srbije u EU.
 
Kako danas postoje argumenti za izmjenu Ustava u oblasti pravosuđa, postoje isto toliko brojni i relevantni argumenti za promjenu cijelog Ustava. Ja ću ovom prilikom navesti samo neke d njih:
 
Čl. 1 Ustava koji Republiku Srbiju, prvenstveno, definiše kao „državu srpskog naroda“ problematičan je sa aspekata manjina. Republika Srbija po nacionalnoj strukturi stanovništva jeste heterogena država. Preko 20 odsto njenog stanovništva čine pripadnici drugih manjina i zajednica te njeno definisanje kao državu jednog, većinskog naroda, „snaži uvjerenje da su članovi zajednica drugačijeg porijekla građani drugog reda“.

I Venecijanska komisija je iznijela stav da „ima prostora za kritiku zbog naglašavanja etničkog karaktera države“.
 
Ako pogledamo primjere u regionu, dovoljno je vidjeti primjer Crne Gore, čiji Ustav u čl. 2 propisuje da je “Nosilac suverenosti građanin koji ima crnogorsko državljanstvo. Građanin vlast ostvaruje neposredno i preko slobodno izabranih predstavnika”.
 
Ustav Republike Kosovo. Član 2. Republika Kosovo je država svojih državljana. Vlast Republike Kosovo se zasniva na poštovanju prava i sloboda svojih građana i svih lica unutar njenih granica
 
Čl.5. je također problematičan.
 
Kritike eksperata se odnose na stav 3. Čl.5 koji propisuje zabranu djelovanja političkih stranka sa taksativno navedenim razlozima zabrane.

Mišljenje Venecijanske Komisije je da primjena ovog stava mora da bude usaglašena sa čl.20 koji uredjuje pitanje ograničenja ljudskih i manjinskih prava ali i sa čl.10 i 11 Evropske konvencije o ljudskim pravima, odnosno da samo ubedljivi i imperativni razlozi mogu opravdati ograničenje slobode političkog organizovanja.
 
Čl.10 Jezik i pismo.
 
U mišljenju Venecijanske komisije stoji da je „upadljivo da u poredjenju sa ustavom iz 1990. postoji umanjenje zaštite prava na jezik manjina, jer je u članu 8 tog Ustava izričito bilo predviđeno da je latinično pismo u službenoj upotrebi na način utvrdjen Zakonom”.

Iako u čl. 20. St.2 Ustav propisuje da se ne „umanjuje dostignuti novo ljudskih i manjinskih prava, obzirom da većina pripadnika nacionalnih manjina čiji broj i teritorijalna rasprostranjenost, nisu zanemarljivi, koristi mahom latinično pismo treba razmotriti da li ovakav čl. 10 na najbolji način uređuje službenu upotrebu jezika i pisma.
 
ČL.12. POKRAJINSKA I LOKALNA AUTONOMIJA
 
IAKO OVAJ ČLAN PROGLAŠAVA POKRAJINSKO I LOKALNO ORGANIZOVANJE PRAVOM GRADJANA, U SUKOBu JE SA ČLANOVIMA SEDMOG DijELA USTAVA POD NAZIVOM „TERITORIJALNO UREDJENJE“.

KAKO KAŽE PROF. MARIJANA PAJVANČIĆ „USTAV NE UREĐUJE PRAVO GRADJANA NA POKRAJINSKU I LOKALNU AUTONOMIJU VEĆ TO PREPUŠTA ZAKONODAVCU. ISTO TAKO USTAV NE REGULIŠE PITAJE REGIONALIZACIJE, KOJE JE NEOPHODNO DA, ZBOG ETNIČKIH, GEOGRAFSKIH, VERSKIH I EKONOSKIH POSEBNOSTI REGIONA, OMOGUĆI RAVNOMERNI EKONOMSKI RAZVOJ I LAKŠE OSTVARENJE ZAGARANTOVANIH LJUDSKIH I MANJINSKIH PRAVA.

Čl. 16, Međunarodni odnosi
 
Venecijanska komisija ima kritičan stav prema st.3 istog člana u kome se kaže da međunarodni ugovori moraju biti u skladu sa Ustavom.

Venecijanska komisija navodi čl. 27 Bečke konvencije o ugovornom pravu prema kojem se „jedna članica ne može pozivati na odredbe svog unutrašnjeg prava da bi opravdavala neizvršavanje ugovora“. Svi smo svjedoci da se ne pštuje Briselski ugovor o priznavanju diploma iz Republike Kosovo.
 
LJUDSKA PRAVA:
 
Stručnjaci smatraju da dio ustava koji reguliše ljudska prava: Osnovna načela članovi (18-22), Ljudska prava i slobode članovi (23-74), Prava pripadnika nacionalnih manjina (članovi 75 – 81), baziran na Paktu gradjanskim i političkim pravima UN iz 1966, što predstavlja nedostatak, jer su se u međuvremenu ljudska prava značajno razvila i zato bi za osnovu trebalo uzeti neki noviji medjunarodni dokument. Na primjer Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i sloboda.
 
Niz ustavnih odredbi je ispod evropskih i medjunarodnih standarda koje je neophodno standardizovati i približiti evropskim standardima medju kojima su prava žena, pitanje diskriminacije, odredbe o ograničavanju slobode okupljanja gradjana, odredbe o ograničavanju ljudskih prava pod odredjenim okolnostima, deo socijalnih i ekonomskih prava.
 
U stručnim analizama deo Ustava se često se poredi sa Poveljom o ljudskim i manjinskim pravima državne Zajednice Srbija i Crna Gora te se ističe da aktuelni Ustav zaostaje u pogledu ljudskih prava u odnosu na Povelju da je ustavni tekst doprineo „poništavanju več stečenih prava“ koja su bila garantovanja Poveljom iz 2003 godine.
 
Stručnjaci konstatuju da u Srbiji nije stvoren pravni okvir za ostvarivanje određenih garantovanih prava u skladu sa medjunarodnim standardima, zato što je u tekst ustava uključen isuviše širok spisak socijalnih, ekonomskih i kulturnih prava kao i tzv. prava druge i treće generacije, zbog čega će njihovo sprovodjenje zavisiti od sredstava koje obezbedi zakonodavac da će se u obezbedjivanju tih sredstava uključiti i sudovi što će ceo odeljak o ljudskim pravima pretvoriti u “spisak težnji” umesto primenjiva prava. Važeći medjunarodni standardi o ljudskim pravima nisu direktno navedeni kao izvor prava zato se u praksi sudovi i ne pozivaju na važeće medjunarodne standard ljudskih prava.
 
Sporna je i odredba čl. 20. koja govori o ograničenju ljudskih i manjinskih prava koja zbog nejasnoće te odredbe izaziva problem u tumačenju i implementaciji.

Član 20. ne vezuje ograničenja prava i sloboda za odredjeni legitimni cilj već dozvoljava ograničenja u bilo koje svrhe, te takva formulacija čl. 20 nije u skladu sa Evropskom konvencijom o ljudskim pravima koja govori o legitimnom cilju.
 
U važećem Ustavu je sporan i ćl. 21 koji predviđa zabranu diskriminacije

Iako Ustav, zabranjuje svaki oblik diskriminacije problematičan je deo ustava koji se odnosi na posebne mere, ondosno mere afirmativne akcije ili pozitivne diskriminacije koje se preduzimaju u cilju otklanjanja faktičke nejednakosti i ostvarivanja potpune ravnopravnosti lica koja su u nejednakom položaju sa ostalim gradjanima. Sa ovim merama je problem što se te mere ne smatraju diskriminacijom, ali zbog toga što stavljaju u povoljniji položaj lica-grupe koja se nalaze u faktički nejednakom položaju sa drugima, neophodno je u tekstu uključiti i njihov nediskriminatorski karakter, kako one ne bi bile ocenjene kao neustavne.