Gusinje
TOPOGRAFIJA I DEMOGRAFIJA
Gusinje je dobilo status općine 2014. godine sa 1673 stanovnika, i najjužnija je tačka Sandžaka. Ova općina je jedna od najmanjih u Sandžaku. Gusinje je smješteno u neposrednoj blizini granice sa Albanijom, na sastavu rijeka Vruje i Grnčara, na oko 920 m nadmorske visine, ispod strmih padina Prokletija na jugu i Lipovice, grebena i Visitora na sjeveru. Za razliku od puteva koji vode ka Žabljaku, Šavniku i drugim planinskim centrima, koji su zimi često neprohodni, putevi za Plav i Gusinje su potpuno i stalno prohodni zimi. Gusinjske Prokletije pružaju se duž državne granice prema Albaniji, počev od Trojana na zapadu pa sve do Velike Šćapice na istoku. Ropojansko-vrujskom i Grbaljsko-doljskom glacijalnom dolinom gusinjski dio Prokletija podijeljen je na tri skupine: 1. Trojan – Popadija – Valušnica – Talijanka, 2. Karanfili – M. Potkajs– Vezirova Brada i 3. Bjelič-Bor. Karanfili i Bjelič pripadaju krečnjačkoj zoni Prokletija. U toj zoni duž državne granice, na Bjeliču uzdižu se tri najviša vrha Crne Gore: Zla Kolata (2534 m), Dobra Kolata (2528 m) i Maja Rosit (2524 m). U kristalastoj zoni, ili zelenom pojasu, gdje dominiraju blagi oblici reljefa, uzdižu se Bor, Memina planina i Šćapica. Na ovom prostoru, do 1000 metara n.v. zastupljena je umjereno-kontinentalna klima. Specifičnost klimata Gusinja je u tome što se na ovom prostoru osjećaju jaki uticaji mediteranske klime koji prodiru preko prokletijskih prevoja.
HISTORIJA I KULTURA
Gusinjski kraj je bio privlačan za naseljavanje još u prahistoriji. O tome svjedoče tri arheološka nalazišta u bližoj okolini Gusinja. Jedno nalazište je na planini Valušnici, na oko 1700 m nv, gdje je u dolini jednog potoka otkriven primitivni crtež na jednoj kamenoj ploči. Linijama urezanim u ploču, crtež prikazuje majku sa djecom u naručju, a pored nje je prikazano više ljudskih figura.Gusinje se spominje se još u XIV vijeku kao karavanska stanica na putu: Dubrovnik – Kotor – Skadar – Peć – Carigrad. Kroz naselje je tada prolazio veliki broj trgovaca i pratilaca karavana, te je ono bilo veoma živo. U osmansko doba bilo je centar Gusinjske nahije i imalo razvijene upravne, zanatske i trgovačke funkcije. Uspostavljanjem granice sa Albanijom, početkom XX vijeka, Gusinje sa okolinom je postalo periferan i izolovan kraj, što je uticalo na slabljenje njegove ekonomske moći. To je trajalo sve do posljednjih decenija XX vijeka, kada je došlo do izvjesnog oživljavanja njegove privrede, posebno industrije, zanatstva i trgovine. Karakteristično je po svom urbanom jezgru i kamenim kulama od kulturno-historijskog značaja (Balića, Čekića, Radončića kula). Otkriveni ostaci vodovoda i kanalizacije iz rimskog doba ukazuju da je Gusinje vrlo staro naselje. Naziv Gusinje pored etimologije i propovijedanja (usmeno sjećanje), najvjerovatnija je verzija vezana upravo za geografski položaj. Najveće migracije iz ovih krajeva desile su se 1914, 1919, 1925, 1933, 1936 ka Turskoj i Albaniji i od 1945 – 2003 ka Podgorici, Peći, Prištini, Skoplju, Sarajevu, Zapadnoj Evropi, Americi. Kao upravno-administrativni centar šire oblasti, Gusinje je imalo značajnu ulogu kroz historiju. U drugoj polovini 19. vijeka Gusinje postaje centar istoimene kaze. Gusinjska kaza je od 1862. do 1878. godine obuhvatala sva sela Plavsko-gusinjske oblasti i varošice Plav i Gusinje. Ona je jedno vrijeme bila u sastavu Novopazarskog sandžaka. Od četvrte decenije 19. vijeka , kada su ukinute kapetanije, osmanska vojska se povukla iz Gusinja, pa se Gusinjska kaza od tada sama o sebi brinula, kao neka autonomija sa samoodbranom, U njoj su građani bili oslobođeni služenju osmanske vojske. Ovdašnja kulturna baština potiče iz različitih perioda, počev od prahistorije do današnjih dana. Ima tragova iz paleolita i neolita, iz antičkog i rimskog perioda, ali su oni slabo sačuvani.
Najznačajniji spomenički i vjerski objekti datiraju iz perioda dugotrajne osmanske vladavine. Zub vremena, burni historijski događaji i migriranje stanovništva doprinijeli su propadanju mnogih ostataka materijalne kulture iz prahistorije, antičkog, ilirskog i rimskog perioda, pa i srednjeg vijeka. Gusinje je grad sa specifičnim kamenim kućama. Planinska okolina, sva u šumama, kamen na licu mjesta iz Đuričke rijeke, nudili su obilje materijala za izgradnju. Zato se u ovom kraju razvio tip naselja sa kućom sagrađenom od masivnog kamena, u donjem, i drveta u gornjem nivou. Kuće su uvijek odmaknute od ulice. Na uličnu liniju se postavljaju mali sporedni objekti sagrađeni od drveta. Kulturno-historijsko naslijeđe Gusinja se ogleda u Vezirovoj džamiji iz 1626. godine, utvrđenju Kršla i Jerininom gradu u Zagrađu. Vezirova džamija je najstarije sačuvana džamija u Gusinju, a sagradio ju je skadarski vezir Kara Mahmud Basatlija 1765. godine. Gusinjski han je danas tipična drvena struktura. Na prvom spratu je imao tri lokala, sa tri ulaza i tri drvena “izloga” – ćepenka. Zatvoreni drveni kapci otvarali su se prema gore i prema dolje. Gornji dio se kačio za tavanicu, a donji u vodoravnom položaju i služio je kao platforma za izlaganje robe. Demoliran je prije nekoliko decenija. Od kulturnih manifestacija u ovoj sandžačkoj općini ističu se Gusinjsko ljeto, Gusinjska omaha te manifestacija „Dobro došli u albanske Alpe“. Gusinjsko ljeto je krovna manifestacija koja obuhvata sva kulturna i sportska dešavanja u Gusinju tokom ljetnjeg perioda. Pod njenim okriljem održavaju se dani dijaspore, zavičajni susreti, tradicionalna izložba slika, seoske igre Vusanje, biciklistička trka te tradicionalna košarkaška utakmica između pripadnika dijaspore u SAD-u i Evropi. Gusinjska Omaha održava se 6. maja. Manifestacija tradicionalno započinje defileomkulturno-umetničkog društva od centra grada do Ali-pašinih izvora na kome se Gusinjani i Gusinjke umivaju vodom sa izvora, jer postoji vjerovanje da to donosi sreću. Manifestacija „Dobro došli u albanske Alpe“ je kulturno-umjetnički događaj koji organizuje albanska nacionalna zajednica ove općine tokom mjeseca avgusta. Gusinje je multietnička sredina u kojoj žive pripadnici svih sandžačkih naroda – Albanci, Bošnjaci, Srbi i Crnogorci.
